Το 1926 το περιοδικό Έργα, η σημαντικότερη τεχνική έκδοση του Μεσοπολέμου, οργάνωσε επίσκεψη στα πρωτοποριακά εργοστάσια της Ελευσίνας. Ο «Κρόνος» — οινοποιείο και οινοπνευματοποιείο στην ανατολική άκρη της πόλης, πάνω στη θάλασσα — μόλις είχε ολοκληρωθεί και λειτουργούσε. Παρήγαγε οινόπνευμα, κονιάκ, ούζο και κρασί. Στις σελίδες του περιοδικού παρουσιάζεται το ολοκαίνουργιο εργοστάσιο της Ελευσίνας, πριν ακριβώς από έναν αιώνα.
Σε ενιαία έκταση 40 στρεμμάτων κατασκευάστηκαν δεκάδες μονάδες: δεξαμενές, αποστακτήρια, αποθήκες, βοηθητικά και διοικητικά κτίρια. Ένας ομογενής από την Οδησσό — φυσικός, πολιτικός μηχανικός και αργότερα καθηγητής στο Πολυτεχνείο — ο Παύλος Σαντορίνης, σχεδίασε και υλοποίησε εκείνο το εξαιρετικά σύνθετο σχέδιο. Το συγκρότημα περιλάμβανε καινοτόμες μυκητοειδείς, κυψελωτές και άλλες κατασκευές πρώιμου οπλισμένου σκυροδέματος. Ταυτόχρονα, έντυσε τα δύο κύρια κτίρια — τον πύργο του αποστακτηρίου και το διοικητικό κτίριο — με επενδύσεις που μιμούνταν νεομπαρόκ προσόψεις, δίνοντας στον πύργο την όψη ενός κεντροευρωπαϊκού οχυρού ή ανακτορικού πύργου. Το παράδειγμα αυτό είναι μοναδικό στον ελληνικό χώρο και αποδίδεται στην ιδιοφυή, αλλά και ασυνήθιστη, προσωπικότητα του Σαντορίνη.
Παρότι το Υπουργείο Πολιτισμού κήρυξε μόλις δύο από τα τριάντα κτίρια ως διατηρητέα, το μνημειακό συγκρότημα έγινε πασίγνωστο χάρη σε δημοσιεύσεις, συνέδρια, φοιτητικές εργασίες και ακαδημαϊκές έρευνες. Κανείς δεν τολμούσε να το κατεδαφίσει. Η Πολιτιστική Πρωτεύουσα έστρεψε το φως της προς την Ελευσίνα και ο «Κρόνος» έγινε ακόμη πιο γνωστός.
Κατά τους τελευταίους μήνες σημειώθηκε μια θετική εξέλιξη: η κυβέρνηση επιχορήγησε τον Δήμο Ελευσίνας ο οποίος προχώρησε στην αγορά του μνημειώδους συγκροτήματος. Ο Δήμος, με τη σειρά του, ζήτησε τη γνώμη της Σχολής Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ για το μέλλον του χώρου.
Ο εξοπλισμός, παρότι ο χώρος φυλασσόταν, αποξηλώθηκε μέχρι και την τελευταία βίδα. Η κατάσταση των φερόντων στοιχείων — του μπετόν αρμέ και των μοναδικών υπόλευκων τούβλων από θηραϊκή γη — είναι η χειρότερη δυνατή. Τα πρώιμα σκυροδέματα της εταιρείας «Τέκτων» και τα τούβλα της «Άτλας» έχουν κυριολεκτικά λιώσει λόγω εγκατάλειψης και πολυετούς έκθεσης στον θαλασσινό αέρα και την υγρασία.
Το θετικό είναι ότι ο «Κρόνος» σώθηκε· δεν ισοπεδώθηκε για να ανεγερθεί ένα ακόμη βραχύβιο εμπορικό κέντρο. Το αρνητικό είναι ότι απαιτείται πολύ σοβαρή δουλειά για να στηθούν ξανά με ασφάλεια τα κτίρια, να ανακτηθεί η αρχιτεκτονική και ιστορική τους αξία, και να αναβιώσει ο χώρος.
Από την πλευρά μας, θα προσπαθήσουμε με σοβαρότητα να απαντήσουμε στο πώς μπορεί να επιτευχθεί αυτό: ποιες επεμβάσεις απαιτούνται, ποιες χρήσεις είναι κατάλληλες, ποιο μέλλον διαγράφεται, για ποιον και από ποιον;
