Ο Γεώργος Σεφέρης (1901 – 1971) και το “...κατάμαυρο στόμιο της σπηλιάς της εκκλησίας του Δαφνίου…”
Η ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ – Ο ΕΡΩΤΟΚΡΙΤΟΣ & Ο ΑΓΙΟΣ ΒΑΚΧΟΣ
Ο Γεώργιος Σεφέρης διπλωμάτης και ποιητής, βραβευμένος με Νόμπελ Λογοτεχνίας (1963) ήταν ένας από τους πολλούς1 ανθρώπους των γραμμάτων και των τεχνών που επισκέφτηκαν τη Μονή Δαφνίου και που έκαναν αναφορά στο έργο τους.
(1- Ενδεικτικά λογοτέχνες: Κωνσταντίνος Καβάφης, Νίκος Καζαντζάκης, Εμμανουήλ Ροΐδης, Κοσμάς Πολίτης, Άγγελος Τερζάκης, Βιρτζίνια Γουλφ, Κρίστιαν Άντερσεν, Φραντσέσκο Περιλλά, Χένρι Μίλλερ κ.ά. - δεν αναφέρω τους ζωγράφους, φωτογράφους, ερευνητές, αρχαιολόγους, ανασκαφείς, περιηγητές κ.ά).
Η ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ
Στο έργο του ΔΟΚΙΜΕΣ, τόμος πρώτος, και στο κεφάλαιο ΕΡΩΤΟΚΡΙΤΟΣ, εμβόλιμα και όχι ως κύριο θέμα, ο Γιώργος Σεφέρης “δεν περιγράφει την παράσταση της Γέννησης του Χριστού ως αρχαιολόγος ούτε την ερμηνεύει ως θεολόγος ή ανθρωπολόγος2…” αλλά κάνει μια ιδιαίτερη αναφορά για το “κατάμαυρο στόμιο της σπηλιάς, το πιο μαύρο χρώμα που είδα ποτέ μου…” που αξίζει την προσοχή μας:
(2 - Γιάννης Ρηγόπουλος “Ο Γεώργος Σεφέρης περιγράφει τοιχογραφίες στην εκκλησία του Χριστού Ζωοδότη στο χωριό Mborja που βρίσκεται κοντά στην Κορυτσά µε αναφορά (του Γ.Σ.) στις τοιχογραφίες της Όµορφης Εκκλησίας στην Αίγινα)
«Θα’χετε προσέξει, στη δεξιά γωνιά της εκκλησίας του Δαφνιού, ένα ψηφιδωτό που παριστάνει τη γέννηση στο σπήλαιο της Βηθλεέμ. Πίσω από την κούνια του Χριστού ανοίγει κατάμαυρο το στόμα της σπηλιάς, το πιο μαύρο χρώμα που είδα ποτέ μου. Αυτή η εικόνα έρχεται μπροστά μου όταν συλλογίζομαι τους μύθους του Γένους στους καιρούς της δουλείας. Το λευκό λίκνο – αν το ’χει γεννήσει ή αν πρόκειται να το καταπιεί η άβυσσος; ∆εν το ξέρεις. Τι ετοιμάζεται; μια ανάσταση ή μια καταστροφή;
Δεν το ξέρεις. Όλη μας η μυθολογία λικνίζεται πάνω σ’ αυτό το λίκνο, που ήρθε να προσκυνήσει τελευταίος, στα χρόνια μας, ο ζωγράφος Θεόφιλος Χατζημιχαήλ. Και το σκλαβωμένο έθνος, σ’ αυτό το λίκνο τοποθέτησε, μαζί με το Δ ιγενή και το Μεγαλέξανδρο, το τραγούδι της παλικαριάς και της αγάπης, που φεραν από την κουρσεμένη Κρήτη οι βασανισμένοι πρόσφυγες του Μαρίνου Μπουνιαλή...». Γ.Σεφέρης, ΔΟΚΙΜΕΣ, τόμος πρώτος, κεφάλαιο ΕΡΩΤΟΚΡΙΤΟΣ, σελ. 318,319.
Ο Γεώργιος Σεφέρης, στη σημείωση (1), του ανωτέρω αποσπάσματος για τη Γέννηση του Χριστού, παραπέμπει και συσχετίζει την ενδυμασία του Ερωτόκριτου με τα φορέματα του Αγίου Βάκχου.
“Είναι περίεργο, σήμερα 24 Φλεβάρη, τελειώνοντας αυτή την εργασία, παρατήρησα στην εκκλησία του Δαφνιού τον Ερωτόκριτο της λαϊκής εικονογραφίας ντυμένο τα φορέματα του Αγίου Βάκχου... Το μόνο που θα έλεγα ακόμη είναι τούτο: σβήνοντας ένα κομμάτι από το παρελθόν, σβήνει κανείς και ένα κομμάτι από το μέλλον, και είναι θλιβερή η ζωή που μοιάζει σαν ακατοίκητο σπίτι”.
[3- Άγιος Βάκχος: Οι Άγιοι Σέργιος και Βάκχος ήταν Ρωμαίοι χριστιανοί στρατιώτες του 4ου αιώνα αναγνωρισμένοι ως μάρτυρες και στρατιωτικοί άγιοι από τις Καθολικές και Ορθόδοξες Εκκλησίες. Η γιορτή τους είναι 7 Οκτωβρίου. Σύμφωνα με την αγιογραφία τους, ο Σέργιος και ο Βάκχος ήταν αξιωματικοί του στρατού του Γαλερίου και αγαπημένοι του, μέχρι όπου εκτέθηκαν ως μυστικοί Χριστιανοί. Στη συνέχεια τιμωρήθηκαν σοβαρά, με τον Βάκχο να πεθαίνει από βασανίστρια και τον Σέργιο διά αποκεφαλισμού.]
[4 - Ο Άγιος Βάκχος στο Καθολικό της Μονής Δαφνίου, ως ψηφιδωτή εικόνα, βρισκόταν στο τύμπανο της βόρειας θύρας που οδηγεί από το ναό στον νάρθηκα, μέχρι το σεισμό του 1999. Μετά το σεισμό και τη συντήρηση της Μονής Δαφνίου, ο Άγιος Βάκχος λόγω των ζημιών δεν αποκαταστάθηκε. Στη θέση του υπάρχει η φωτογραφία της ψηφιδωτής παράστασης που υπήρχε πριν από το σεισμό του 1999).
Κώστας Φωτεινάκης – Δεκέμβριος 2025
